2. รตนสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุติเย รตนนฺติ มุตฺตาทิทสวิธํฯ รตนสมฺมตนฺติ ยํกิญฺจิ มนุสฺสานํ อุปโภคปริโภคํฯ อชฺฌาราเม วาติ ปริกฺขิตฺตสฺส อนฺโตปฏิกฺเขเป อปริกฺขิตฺตสฺส ทฺวินฺนํ เลฑฺฑุปาตานํ อนฺโตฯ อชฺฌาวสเถติ ปริกฺขิตฺตสฺส อนฺโตปฏิกฺเขเป, อปริกฺขิตฺตสฺส มุสลปาตพฺภนฺตเรฯ อยํ ปเนตฺถ วินิจฺฉโย – ชาตรูปรชตํ อตฺตโน อตฺถาย อุคฺคณฺหนฺตสฺส วา อุคฺคณฺหาเปนฺตสฺส วา นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ ฯ สงฺฆคณปุคฺคลเจติยนวกมฺมานํ อตฺถาย ทุกฺกฏํ, อวเสเส มุตฺตาทิรตเน สพฺเพสมฺปิ อตฺถาย ทุกฺกฏเมวฯ กปฺปิยวตฺถุํ วา อกปฺปิยวตฺถุํ วา อนฺตมโส มาตุสนฺตกมฺปิ ภณฺฑาคาริกสีเสน ปฏิสาเมนฺตสฺส ปาจิตฺติยํ, ตาทิสํ ปน อตฺตโน สนฺตกํ กตฺวา ปฏิสาเมตุํ วฏฺฏติฯ ‘‘อิทํ ปฏิสาเมถา’’ติ วุตฺเต ปน ‘‘น วฏฺฏตี’’ติ ปฏิกฺขิปิตพฺพํฯ สเจ กุปิตา ปาเตตฺวา คจฺฉนฺติ, ปลิโพโธ นาม โหติ, ปฏิสาเมตพฺพํฯ วิหาเร กมฺมํ กโรนฺตา วฑฺฒกีอาทโย วา ราชวลฺลภา วา ‘‘ยํกิญฺจิ อุปกรณํ วา สยนภณฺฑํ วา ปฏิสาเมตฺวา เทถา’’ติ วทนฺติ, ฉนฺเทนปิ ภเยนปิ น กาตพฺพเมว, คุตฺตฏฺฐานํ ปน ทสฺเสตุํ วฏฺฏติฯ

อชฺฌารามอชฺฌาวสเถสุปิ ยาทิเส ฐาเน ‘‘ภิกฺขูหิ วา สามเณเรหิ วา คหิตํ ภวิสฺสตี’’ติ อาสงฺกา อุปฺปชฺชติ, ตาทิเสเยว ฐาเน อุคฺคเหตฺวา วา อุคฺคหาเปตฺวา วา สญฺญาณํ กตฺวา นิกฺขิปิตพฺพํ, ‘‘ยสฺส ภณฺฑํ นฏฺฐํ, โส อาคจฺฉตู’’ติ จ อาจิกฺขิตพฺพํฯ อถ โย อาคจฺฉติ, โส ‘‘กีทิสํ เต ภณฺฑํ นฏฺฐ’’นฺติ ปุจฺฉิตพฺโพ, สเจ สญฺญาเณน สมฺปาเทติ, ทาตพฺพํฯ โน เจ, ‘วิจินาหี’ติ วตฺตพฺโพฯ ตมฺหา อาวาสา ปกฺกมนฺเตน ปติรูปานํ ภิกฺขูนํ หตฺเถ, เตสุ อสติ ปติรูปานํ คหปติกานํ หตฺเถ นิกฺขิปิตฺวา ปกฺกมิตพฺพํฯ โย ปน เนว ปกฺกมติ, น สามิกํ ปสฺสติ, เตน ถาวรํ เสนาสนํ วา เจติยํ วา โปกฺขรณิํ วา กาเรตพฺโพฯ สเจ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน สามิโก อาคจฺฉติ, ตํ ทสฺเสตฺวา ‘อนุโมทาหี’ติ วตฺตพฺโพฯ สเจ นานุโมทติ, ‘‘เทหิ เม ธน’’นฺติ โจเทติ, สมาทเปตฺวา ทาตพฺพํฯ

สาวตฺถิยํ อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ รตนอุคฺคณฺหนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ‘‘อญฺญตฺร อชฺฌารามา วา, อชฺฌาวสถา วา’’ติ อยเมตฺถ ทุวิธา อนุปญฺญตฺติ, สาธารณปญฺญตฺติ, สาณตฺติกํ, อนุญฺญาตฏฺฐาเน อนาทริเยน อุคฺคเหตฺวา อนิกฺขิปนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ อนุญฺญาตฏฺฐาเน คเหตฺวา นิกฺขิปนฺตสฺส, ยํ โหติ อามาสํ รตนสมฺมตํ, ตํ วิสฺสาสํ วา ตาวกาลิกํ วา อุคฺคณฺหนฺตสฺส, ปํสุกูลสญฺญาย คณฺหโต, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อนนุญฺญาตกรณํ, ปรสนฺตกตา, วิสฺสาสคฺคาหปํสุกูลสญฺญานํ อภาโว, อุคฺคหณํ วา อุคฺคหาปนํ วาติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ สญฺจริตฺตสทิสานีติฯ

รตนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. วิกาลคามปฺปเวสนสิกฺขาปทวณฺณนา

ตติเย สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉาติ อิทํ จาริตฺเต วุตฺตนยเมวฯ วิกาเลติ มชฺฌนฺหิกาติกฺกมโต ปฏฺฐาย อนฺโตอรุเณ, เอตสฺมิํ อนฺตเร ‘‘วิกาเล คามปฺปเวสนํ อาปุจฺฉามี’’ติ วา, ‘‘คามํ ปวิสิสฺสามี’’ติ วา อนาปุจฺฉิตฺวา อสติ ตถารูเป อจฺจายิเก กรณีเย ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกมนฺตสฺส, อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจารํ โอกฺกมนฺตสฺส ปฐมปาเท ทุกฺกฏํ, ทุติยปาเท ปาจิตฺติยํฯ สเจปิ สมฺพหุลา เกนจิ กมฺเมน คามํ ปวิสนฺติ, สพฺเพหิ อญฺญมญฺญํ อาปุจฺฉิตพฺพํฯ ‘‘ตสฺมิํ คาเม ตํ กมฺมํ น สมฺปชฺชตี’’ติ อญฺญํ คามํ คจฺฉนฺตานํ ปุน อาปุจฺฉนกิจฺจํ นตฺถิฯ สเจ ปน อุสฺสาหํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตฺวา วิหารํ คจฺฉนฺตา อนฺตรา อญฺญํ คามํ ปวิสิตุกามา โหนฺติ, อาปุจฺฉิตพฺพเมวฯ กุลฆเร วา อาสนสาลายํ วา ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา เตลภิกฺขาย วา สปฺปิภิกฺขาย วา จริตุกาเมน สเจ ปสฺเส ภิกฺขุ อตฺถิ, อาปุจฺฉิตพฺโพ, อสนฺเต ‘นตฺถี’ติ คนฺตพฺพํฯ วีถิํ โอตริตฺวา ปน ภิกฺขุํ ทิสฺวาปิ อาปุจฺฉนกิจฺจํ นตฺถิฯ โย ปน คามมชฺเฌน มคฺโค โหติ, สเจ เตน คจฺฉนฺตสฺส ‘‘เตลาทีนํ อตฺถาย จริสฺสามี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, ปสฺเส ภิกฺขุํ ทิสฺวา อาปุจฺฉิตพฺพํฯ มคฺคา อโนกฺกมฺม จรนฺตสฺส ปน อาปุจฺฉนกิจฺจํ นตฺถิ, โอกฺกมนฺตสฺส วุตฺตนเยเนว ปาจิตฺติยํฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย อารพฺภ วิกาเล คามปฺปเวสนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ‘‘สนฺตํ ภิกฺขุ’’นฺติ จ ‘‘อนาปุจฺฉา’’ติ จ ‘‘อญฺญตฺร ตถารูปา อจฺจายิกา กรณียา’’ติ จ อิมา ปเนตฺถ ติสฺโส อนุปญฺญตฺติโย, อสาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, กาเล วิกาลสญฺญิโน, เวมติกสฺส จ ทุกฺกฏํฯ กาลสญฺญิโน ปน, โย จ อจฺจายิเก วา กรณีเย, สนฺตํ วา อาปุจฺฉิตฺวา, อสนฺตํ วา อนาปุจฺฉิตฺวา ปวิสติ, อนฺตรารามภิกฺขุนุปสฺสยติตฺถิยเสยฺยปฏิกฺกมเนสุ วา อญฺญตรํ คจฺฉติ, ตสฺส, คาเมน มคฺโค โหติ, เตน คจฺฉโต, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉตา, อนุญฺญาตการณาภาโว, วิกาเล คามปฺปวิสนนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ กถินสทิสาเนว, อิทํ ปน กิริยากิริยนฺติฯ

วิกาลคามปฺปเวสนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. สูจิฆรสิกฺขาปทวณฺณนา

จตุตฺเถ เภทนเมว เภทนกํ, ตํ อสฺส อตฺถีติ เภทนกํฯ ตสฺมา เอวรูเป สูจิฆเร กรณการาปเนสุ ทุกฺกฏํ, ปฏิลาเภน ปน ตํ ภินฺทิตฺวา ปาจิตฺติยํ เทเสตพฺพํฯ

สกฺเกสุ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ พหุสูจิฆรวิญฺญาปนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, สาณตฺติกํ, อตฺตนา วิปฺปกตํ อตฺตนา วา, ปเรหิ วา, ปเรหิ วิปฺปกตมฺปิ อตฺตนา วา, ปเรหิ วา ปริโยสาเปตฺวา ลภนฺตสฺส จตุกฺกปาจิตฺติยํฯ อญฺญสฺสตฺถาย กรณการาปเนสุ, อญฺเญน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภุญฺชเน ทุกฺกฏํฯ คณฺฐิเก อรณิเก วิเธ อญฺชนิยา อญฺชนิสลากาย วาสิชเฏ อุทกปุญฺฉนิยาติ เอเตสุ ยํกิญฺจิ อฏฺฐิอาทีหิ กโรนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ สูจิฆรตา, อฏฺฐิมยาทิตา, อตฺตโน อตฺถาย กรณํ วา การาเปตฺวา วา ปฏิลาโภติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ สญฺจริตฺตสทิสานีติฯ

สูจิฆรสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. มญฺจปีฐสิกฺขาปทวณฺณนา

ปญฺจเม มญฺจนฺติ มสารกาทีสุ อญฺญตรํฯ ปีฐมฺปิ ตาทิสเมว, ตํ ปน มญฺโจ วิย อติทีฆํ, อาสนฺทิโก วิย จ สมํ จตุรสฺสํ น โหติฯ เฉทนกํ เภทนกสทิสเมวฯ

สาวตฺถิยํ อุปนนฺทํ อารพฺภ อุจฺเจ มญฺเจ สยนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ปมาณิกํ กโรนฺตสฺส, ปมาณาติกฺกนฺตํ ลภิตฺวา ฉินฺทิตฺวา ยถา ปมาณเมว อุปริ ทิสฺสติ, เอวํ นิขณิตฺวา วา, อุตฺตานํ วา กตฺวา, อฏฺฏกํ วา พนฺธิตฺวา ปริภุญฺชนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ ปมาณาติกฺกนฺตมญฺจปีฐตา, อตฺตโน อตฺถาย กรณํ วา การาเปตฺวา วา ปฏิลาโภติ อิมาเนตฺถ ทฺเว องฺคานิฯ เสสํ สพฺพํ สูจิฆรสิกฺขาปทสทิสเมวาติฯ

มญฺจปีฐสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ตูโลนทฺธสิกฺขาปทวณฺณนา

ฉฏฺเฐ ตูลํ โอนทฺธเมตฺถาติ ตูโลนทฺธํ, จิมิลิกํ ปตฺถริตฺวา ตูลํ ปกฺขิปิตฺวา อุปริ จิมิลิกาย โอนทฺธนฺติ วุตฺตํ โหติฯ อุทฺทาลนกํ เภทนกสทิสเมวฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย อารพฺภ ตูโลนทฺธการาปนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, อาโยเค กายพนฺธเน อํสพทฺธเก ปตฺตตฺถวิกาย ปริสฺสาวเน พิมฺโพหเน, อญฺเญน กตํ ตูโลนทฺธํ ปฏิลภิตฺวา อุทฺทาเลตฺวา ปริภุญฺชนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ พิมฺโพหนญฺเจตฺถ สีสปฺปมาณเมว วฏฺฏติ, สีสปฺปมาณํ นาม ยสฺส วิตฺถารโต ตีสุ โกเณสุ ทฺวินฺนํ อนฺตรํ วิทตฺถิจตุรงฺคุลํ โหติ, มชฺเฌ มุฏฺฐิรตนํ, ทีฆโต ทิยฑฺฒรตนํ วา ทฺวิรตนํ วาฯ ตูโลนทฺธมญฺจปีฐตา, อตฺตโน อตฺถาย กรณํ วา การาเปตฺวา วา ปฏิลาโภติ อิมาเนตฺถ ทฺเว องฺคานิฯ เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติฯ

ตูโลนทฺธสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. นิสีทนสิกฺขาปทวณฺณนา

สตฺตเม นิสีทนนฺติ สนฺถตสทิสํ สนฺถริตฺวา เอกสฺมิํ อนฺเต สุคตวิทตฺถิปฺปมาณํ ทฺวีสุ ฐาเนสุ ผาเลตฺวา กตาหิ ตีหิ ทสาหิ ยุตฺตสฺส ปริกฺขารสฺเสตํ นามํฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย อารพฺภ อปฺปมาณิกานิ นิสีทนานิ ธารณวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ‘‘ทสา วิทตฺถี’’ติ อยเมตฺถ อนุปญฺญตฺติ, อสาธารณปญฺญตฺติ, ปมาณิกํ วา อูนกํ วา กโรนฺตสฺส, อญฺเญน กตํ ปมาณาติกฺกนฺตํ ปฏิลภิตฺวา ฉินฺทิตฺวา ปริภุญฺชนฺตสฺส, วิตานาทีสุ ยํกิญฺจิ กโรนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ นิสีทนสฺส ปมาณาติกฺกนฺตตา, อตฺตโน อตฺถาย กรณํ วา การาเปตฺวา วา ปฏิลาโภติ อิมาเนตฺถ ทฺเว องฺคานิฯ เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติฯ

นิสีทนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

อฏฺฐเม กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทินฺติ อโธนาภิอุพฺภชาณุมณฺฑลํ กณฺฑุปีฬกอสฺสาวถุลฺลกจฺฉาพาธานํ ปฏิจฺฉาทนตฺถํ อนุญฺญาตํ จีวรํฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย อารพฺภ อปฺปมาณิกาโย กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิกาโย ธารณวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, เสสํ นิสีทเน วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติฯ

กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทวณฺณนา

นวเม สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย อารพฺภ อปฺปมาณิกาโย วสฺสิกสาฏิกาโย ธารณวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, เสสเมตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ นิสีทเน วุตฺตนยเมวาติฯ

วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. นนฺทสิกฺขาปทวณฺณนา

ทสเม สาวตฺถิยํ อายสฺมนฺตํ นนฺทํ อารพฺภ สุคตจีวรปฺปมาณํ จีวรํ ธารณวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, เสสํ นิสีทเน วุตฺตนยเมวาติฯ

นนฺทสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

รตนวคฺโค นวโมฯ

กงฺขาวิตรณิยา ปาติโมกฺขวณฺณนาย

สุทฺธปาจิตฺติยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปาฏิเทสนียกณฺโฑ

1. ปฐมปาฏิเทสนียสิกฺขาปทวณฺณนา

ปาฏิเทสนีเยสุ ปฐเม อนฺตรฆรํ ปวิฏฺฐายาติ วจนโต สเจ ตสฺสา อนฺตรารามาทีสุ ฐตฺวาปิ ททมานาย หตฺถโต สยํ รถิยาพฺยูหสิงฺฆาฏกฆรานํ อญฺญตรสฺมิํ ฐิโตปิ คณฺหาติ, โทโส นตฺถิฯ ตสฺสา ปน รถิยาทีสุ ฐตฺวา ททมานาย, รถิยาทีสุ วา, อนฺตรารามาทีสุ วา ฐตฺวาปิ ยํกิญฺจิ อามิสํ อชฺโฌหรณตฺถาย คณฺหโต ปฏิคฺคหเณ ทุกฺกฏํ, อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร ปาฏิเทสนียํฯ ตสฺส เทเสตพฺพากาโร คารยฺหํ อาวุโสติอาทินา นเยน สิกฺขาปเท ทสฺสิโตเยวฯ

สาวตฺถิยํ อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยา อนฺตรฆรํ ปวิฏฺฐาย หตฺถโต อามิสํ ปฏิคฺคหณวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, อสาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ยถา เจตํ, ตถา เสสานิปิ, ติกปาฏิเทสนียํ, ยามกาลิกาทีสุ ปฏิคฺคหเณปิ อชฺโฌหรเณปิ ทุกฺกฏํ, เอกโตอุปสมฺปนฺนาย ยาวกาลิเกปิ ตเถว, ญาติกาย อญฺญาติกสญฺญิเวมติกานมฺปิ เอเสว นโยฯ ญาติกสญฺญิโน ปน, ญาติกาย วา ทาเปนฺติยา, อุปนิกฺขิปิตฺวา วา ททมานาย, ยา จ อนฺตรารามภิกฺขุนุปสฺสยติตฺถิยเสยฺยปฏิกฺกมเนสุ ฐตฺวา คามโต พหิ นีหริตฺวา, ยามกาลิกาทีนิ วา ‘‘สติ ปจฺจเย ปริภุญฺชา’’ติ เทติ, ตสฺส, สิกฺขมานสามเณรีนญฺจ หตฺถโต คเหตฺวา ปริภุญฺชนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ ปริปุณฺณูปสมฺปนฺนตา, อญฺญาติกตา, อนฺตรฆเร ฐิตาย หตฺถโต สหตฺถา ปฏิคฺคหณํ, ยาวกาลิกตา, อชฺโฌหรณนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ เอฬกโลมสทิสานีติฯ

ปฐมปาฏิเทสนียสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยปาฏิเทสนียสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุติเย อิธ สูปนฺติอาทิ โวสาสนาการทสฺสนํฯ อปสกฺก ตาว ภคินีติอาทิ อปสาเทตพฺพาการทสฺสนํฯ ตตฺรายํ วินิจฺฉโย – เอเกนาปิ ภิกฺขุนา อนปสาทิเต อชฺโฌหรณตฺถาย อามิสํ คณฺหนฺตานํ ปฏิคฺคหเณ ทุกฺกฏํ, อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร ปาฏิเทสนียนฺติฯ

ราชคเห ฉพฺพคฺคิเย อารพฺภ ภิกฺขุนิยา โวสาสนฺติยา นนิวารณวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ติกปาฏิเทสนียํ, เอกโตอุปสมฺปนฺนาย โวสาสนฺติยา นนิวาเรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ, ตถา อนุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสญฺญิโน เวมติกสฺส จฯ อนุปสมฺปนฺนสญฺญิโน, ปน โย จ อตฺตโน วา ภตฺตํ ทาเปนฺติยา, อญฺเญสํ วา ภตฺตํ เทนฺติยา, ยํ วา น ทินฺนํ, ตํ ทาเปนฺติยา, ยตฺถ วา น ทินฺนํ, ตตฺถ, สพฺเพสํ วา สมกํ ทาเปนฺติยา, สิกฺขมานาย วา สามเณริยา วา โวสาสนฺติยา ปฏิคฺคเหตฺวา ภุญฺชติ, ตสฺส, ปญฺจ โภชนานิ ฐเปตฺวา สพฺพตฺถ, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ ปริปุณฺณูปสมฺปนฺนตา, ปญฺจโภชนตา, อนฺตรฆเร อนุญฺญาตปการโต อญฺญถา โวสาสนา, อนิวารณา, อชฺโฌหรณนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ กถินสทิสานีติฯ

ทุติยปาฏิเทสนียสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยปาฏิเทสนียสิกฺขาปทวณฺณนา

ตติเย เสกฺขสมฺมตานีติ ลทฺธเสกฺขสมฺมุติกานิฯ ปุพฺเพ อนิมนฺติโตติ ฆรูปจาโรกฺกมนโต ปฐมตรํ อุปจารํ อโนกฺกมนฺเตเยว ปุพฺเพ อนิมนฺติโตฯ อคิลาโน นาม โย สกฺโกติ ปิณฺฑาย จริตุํฯ ปาฏิเทสนียนฺติ ฆรูปจารํ โอกฺกมิตฺวา อามิสํ คณฺหนฺตสฺส ปฏิคฺคหเณ ตาว ทุกฺกฏํ, ตํ คเหตฺวา ยตฺถกตฺถจิ ภุญฺชนฺตสฺส อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร ปาฏิเทสนียนฺติฯ

สาวตฺถิยํ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ น มตฺตํ ชานิตฺวา ปฏิคฺคหณวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ‘‘ปุพฺเพ อนิมนฺติโต, อคิลาโน’’ติ อิมา ปเนตฺถ ทฺเว อนุปญฺญตฺติโย, ติกปาฏิเทสนียํ, ยามกาลิกาทีสุ ปฏิคฺคหเณปิ อชฺโฌหาเรปิ ทุกฺกฏํ, ตถา อเสกฺขสมฺมเต เสกฺขสมฺมตสญฺญิโน เวมติกสฺส จฯ

อเสกฺขสมฺมตสญฺญิโน, ปน โย จ ปุพฺเพ นิมนฺติโต วา คิลาโน วา อญฺญสฺส วา เตสํ ฆเร ปญฺญตฺตํ ภิกฺขํ คณฺหาติ, ยสฺส จ ฆรโต นีหริตฺวา, อาสนสาลาทีสุ วา ภิกฺขุํ อทิสฺวา ปฐมํเยว นีหริตฺวา, ทฺวารมูเล วา ฐปิตํ เทนฺติ, ตสฺส ตํ ภุญฺชนฺตสฺส, นิจฺจภตฺตเก, สลากภตฺเต, ปกฺขิเก , อุโปสถิเก, ปาฏิปทิเก, ยามกาลิกาทิํ ‘‘สติ ปจฺจเย ปริภุญฺชา’’ติ ทินฺนํ ปริภุญฺชนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ เสกฺขสมฺมตตา, ปุพฺเพ อนิมนฺติตตา, อคิลานตา, ฆรูปจาโรกฺกมนํ, ฐเปตฺวา นิจฺจภตฺตกาทีนิ อญฺญํ อามิสํ คเหตฺวา ภุญฺชนนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ เอฬกโลมสทิสานีติฯ

ตติยปาฏิเทสนียสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. จตุตฺถปาฏิเทสนียสิกฺขาปทวณฺณนา

จตุตฺเถ ยานิ โข ปน ตานิ อารญฺญกานีติอาทิ จีวรวิปฺปวาสสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิตนฺติ เอตฺถ ยํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเฐน วา ปพฺพชิเตน วา อารามํ วา อารามูปจารํ วา ปวิสิตฺวา ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส, ภนฺเต, กุลสฺส ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อาหริยิสฺสตี’’ติ (ปาจิ. 573) อาโรจิตํ, ตํ ปจฺฉา ยถาอาโรจิตเมว วา อาหริยตุ, ตสฺส ปริวารํ กตฺวา อญฺญํ วา เตน สทฺธิํ พหุกมฺปิ, ‘‘อิตฺถนฺนามํ กุลํ ปฏิสํวิทิตํ กตฺวา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา คเหตฺวา คจฺฉตี’’ติ สุตฺวา อญฺญานิ วา กุลานิ เตหิ สทฺธิํ อาหรนฺตุ, ตํ สพฺพํ ปฏิสํวิทิตํ นามฯ ยํ ปน เอวํ อนาโรจิตํ อนาหฏญฺจ, ตํ อปฺปฏิสํวิทิตํ นามฯ อคิลาโน นาม โย สกฺโกติ ปิณฺฑาย คนฺตุํฯ ปาฏิเทสนียนฺติ เอวรูปํ อนฺตมโส อารามมชฺเฌน คจฺฉนฺเตหิ อทฺธิเกหิ ทินฺนมฺปิ อาราเม วา อารามูปจาเร วา ปฏิคฺคเหตฺวา อชฺโฌหรนฺตสฺส ปฏิคฺคหเณ ทุกฺกฏํ, อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร ปาฏิเทสนียนฺติฯ

สกฺเกสุ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ อาราเม โจเร ปฏิวสนฺเต อนาโรจนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ‘‘อคิลาโน’’ติ อยเมตฺถ เอกา อนุปญฺญตฺติ, ติกปาฏิเทสนียํ , ยามกาลิกาทีสุ อาหารตฺถาย ปฏิคฺคหเณปิ อชฺโฌหาเรปิ ทุกฺกฏเมว, ตถา ปฏิสํวิทิเต อปฺปฏิสํวิทิตสญฺญิโน เวมติกสฺส จ, ปฏิสํวิทิตสญฺญิโน, ปน คิลานสฺส, โย จ ปฏิสํวิทิตํ กตฺวา อาหฏํ วา คิลานาวเสสกํ วา พหาราเม วา ปฏิคฺคหิตํ, ตตฺถชาตกเมว วา มูลผลาทิํ, ยามกาลิกาทีสุ วา ยํกิญฺจิ ‘‘สติ ปจฺจเย ปริภุญฺชา’’ติ ลทฺธํ ปริภุญฺชนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ ยถาวุตฺตอารญฺญกเสนาสนตา, ยาวกาลิกสฺส อตตฺถชาตกตา, อคิลานตา, อคิลานาวเสสกตา, อปฺปฏิสํวิทิตตา, อชฺฌาราเม ปฏิคฺคหณํ, อชฺโฌหรณนฺติ อิมาเนตฺถ สตฺต องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ กถินสทิสาเนว, อิทํ ปน กิริยากิริยนฺติฯ

จตุตฺถปาฏิเทสนียสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กงฺขาวิตรณิยา ปาติโมกฺขวณฺณนาย

ปาฏิเทสนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เสขิยกณฺโฑ

1. ปริมณฺฑลสิกฺขาปทวณฺณนา

เสขิเยสุ ปฐเม ปริมณฺฑลนฺติ สมนฺตโต มณฺฑลํฯ สิกฺขา กรณียาติ ‘‘เอวํ นิวาเสสฺสามี’’ติ อาราเมปิ อนฺตรฆเรปิ สพฺพตฺถ สิกฺขา กาตพฺพา, เอตฺถ จ ยสฺมา วตฺตกฺขนฺธเก วุตฺตวตฺตานิปิ สิกฺขิตพฺพตฺตา เสขิยาเนว โหนฺติ, ตสฺมา ปาราชิกาทีสุ วิย ปริจฺเฉโท น กโตฯ จาริตฺตวินยทสฺสนตฺถญฺจ ‘‘โย ปน ภิกฺขุ โอลมฺเพนฺโต นิวาเสยฺย, ทุกฺกฏ’’นฺติ เอวํ อาปตฺตินาเมน อวตฺวา ‘‘สิกฺขา กรณียา’’ติ เอวํ สพฺพสิกฺขาปเทสุ ปาฬิ อาโรปิตา, ปทภาชเน (ปาจิ. 576) ปน ‘‘อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ วุตฺตตฺตา สพฺพตฺถ อนาทริยกรเณ ทุกฺกฏํ เวทิตพฺพํฯ

อิทานิ ปริมณฺฑลนฺติ เอตฺถ นาภิมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ชาณุมณฺฑลสฺส เหฏฺฐา ชงฺฆฏฺฐิกโต ปฏฺฐาย อฏฺฐงฺคุลมตฺตํ นิวาสนํ โอตาเรตฺวา นิวาเสนฺเตน ปริมณฺฑลํ นิวตฺถํ นาม โหติ, เอวํ อนิวาเสตฺวา อนาทริเยน ปุรโต วา ปจฺฉโต วา โอลมฺเพตฺวา นิวาเสนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ น เกวลญฺจ ตสฺเสว, เย จญฺเญ ‘‘เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา คิหินิวตฺถํ นิวาเสนฺติ, หตฺถิโสณฺฑกํ มจฺฉวาลกํ จตุกฺกณฺณกํ ตาลวณฺฏกํ สตวลิกํ นิวาเสนฺติ, สํวลฺลิยํ นิวาเสนฺตี’’ติ ขนฺธเก (จูฬว. 280) นิวาสนโทสา วุตฺตา, ตถา นิวาเสนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏเมวฯ

ตตฺถ หตฺถิโสณฺฑกํ นาม นาภิมูลโต หตฺถิโสณฺฑสณฺฐานํ โอลมฺพกํ กตฺวา นิวตฺถํ โจฬิกอิตฺถีนํ นิวาสนํ วิยฯ มจฺฉวาลกํ นาม เอกโตทสนฺตํ เอกโต ปาสนฺตํ โอลมฺเพตฺวา นิวตฺถํฯ จตุกฺกณฺณกํ นาม อุปริ ทฺเว, เหฏฺฐโต ทฺเวติ เอวํ จตฺตาโร กณฺเณ ทสฺเสตฺวา นิวตฺถํฯ ตาลวณฺฏกํ นาม ตาลวณฺฏากาเรน สาฏกํ โอลมฺเพตฺวา นิวตฺถํฯ สตวลิกํ นาม ทีฆสาฏกํ อเนกกฺขตฺตุํ โอภุชิตฺวา โอวฏฺฏิกํ กโรนฺเตน นิวตฺถํ, วามทกฺขิณปสฺเสสุ วา นิรนฺตรํ วลิโย ทสฺเสตฺวา นิวตฺถํฯ สเจ ปน ชาณุโต ปฏฺฐาย เอกา วา ทฺเว วา วลิโย ปญฺญายนฺติ, วฏฺฏติฯ

สํวลฺลิยนฺติ มลฺลกมฺมการาทีหิ วิย กจฺฉํ พนฺธิตฺวา นิวตฺถํฯ เอวํ นิวาเสตุํ คิลานสฺสาปิ มคฺคปฺปฏิปนฺนสฺสาปิ น วฏฺฏติฯ ยมฺปิ มคฺคํ คจฺฉนฺตา เอกํ วา ทฺเว วา กณฺเณ อุกฺขิปิตฺวา อนฺตรวาสกสฺส อุปริ ลคฺคนฺติ, อนฺโต วา เอกํ กาสาวํ ตถา นิวาเสตฺวา พหิ อปรํ นิวาเสนฺติ, สพฺพํ น วฏฺฏติฯ

คิลาโน ปน อนฺโตกาสาวสฺส โอวฏฺฏิกํ ทสฺเสตฺวา อปรํ อุปริ นิวาเสตุํ ลภติ, อคิลาเนน ทฺเว นิวาเสนฺเตน สคุณํ กตฺวา นิวาเสตพฺพานิฯ อิติ อิมํ ขนฺธเก ปฏิกฺขิตฺตญฺจ โอลมฺพกญฺจ สพฺพํ วิวชฺเชตฺวา วุตฺตลกฺขณสมฺปนฺนํ นิพฺพิการํ ปริมณฺฑลํ นิวาเสตพฺพํ, ตถา อนิวาเสตฺวา ยํกิญฺจิ วิการํ กโรนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ

‘‘นิทานํ ปุคฺคลํ วตฺถุ’’นฺติอาทิเก (กงฺขา. อฏฺฐ. ปฐมปาราชิกวณฺณนา ) ปน วินิจฺฉเย สุรุสุรุการกํ โกสมฺพิยํ ปญฺญตฺตํ, สามิเสน หตฺเถน ปานียถาลกสสิตฺถกปตฺตโธวนปฏิสํยุตฺตทฺวยํ ภคฺเคสุ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ, เสสานิ สพฺพาเนว สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย อารพฺภ โอลมฺเพตฺวา นิวาสนาทิวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตานิฯ สูโปทนวิญฺญตฺติยํ ธมฺมเทสนาทีสุ จ คิลานวเสน เอกา อนุปญฺญตฺติ, สพฺพานิ สาธารณปญฺญตฺติโย, อนาณตฺติกานิ, สพฺเพสุ ทุกฺกฏเมว, อญฺโญ อาปตฺติเภโท นตฺถิ, วิปตฺติวิจารณา วุตฺตาเยว, สมุฏฺฐานาทีนิ สพฺเพสํ อวสาเน ทสฺสยิสฺสามฯ อนาปตฺติมตฺตํ ปน องฺคญฺจ สพฺพตฺถ วตฺตพฺพํ, ตยิทํ วุจฺจติฯ อิมสฺมิํ ตาว สิกฺขาปเท อสญฺจิจฺจ, อสฺสติยา, อชานนฺตสฺส, คิลานสฺส, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ

ตตฺถ อสญฺจิจฺจาติ ‘‘อปริมณฺฑลํ นิวาเสสฺสามี’’ติ เอวํ อสญฺจิจฺจ, อถ โข ‘‘ปริมณฺฑลํเยว นิวาเสสฺสามี’’ติ วิรชฺฌิตฺวา อปริมณฺฑลํ นิวาเสนฺตสฺส อนาปตฺติฯ อสฺสติยาติ อญฺญาวิหิตสฺสาปิ ตถา นิวาเสนฺตสฺส อนาปตฺติฯ อชานนฺตสฺสาติ ปริมณฺฑลํ นิวาเสตุํ อชานนฺตสฺส อนาปตฺติ, อปิจ นิวาสนวตฺตํ อุคฺคเหตพฺพํฯ โย ปน สุกฺขชงฺโฆ วา โหติ มหาปิณฺฑิกมํโส วา, ตสฺส สารุปฺปตฺถาย อฏฺฐงฺคุลาธิกมฺปิ โอตาเรตฺวา นิวาเสตุํ วฏฺฏติฯ คิลานสฺสาติ ยสฺส ชงฺฆาย วา ปาเท วา วโณ โหติ, ตสฺส อุกฺขิปิตฺวา วา โอตาเรตฺวา วา นิวาเสตุํ วฏฺฏติฯ

อาปทาสูติ วาฬา วา โจรา วา อนุพนฺธนฺติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ อนาปตฺติ ฯ อุมฺมตฺตกาทโย วุตฺตนยา เอวฯ อนาทริยํ, อนาปตฺติการณาภาโว, อปริมณฺฑลนิวาสนนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ ยถา เจตฺถ, เอวํ สพฺพตฺถ ปุริมานิ ทฺเว ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตปฺปฏิปกฺขกรณญฺจาติ ตีณิเยว โหนฺติ, ตสฺมา อิโต ปรํ ตานิปิ อวตฺวา อนาปตฺติมตฺตเมว วกฺขามาติฯ

2. ทุติยปริมณฺฑลสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุติเย ‘‘น, ภิกฺขเว, คิหิปารุตํ ปารุปิตพฺพ’’นฺติ (จูฬว. 280) เอวํ ปฏิกฺขิตฺตํ คิหิปารุตํ อปารุปิตฺวา อุโภ กณฺเณ สมํ กตฺวา ปารุปนํ ปริมณฺฑลปารุปนํ นาม, ตตฺถ ยํกิญฺจิ เสตปฏปารุตํ ปริพฺพาชกปารุตํ เอกสาฏกปารุตํ สุราโสณฺฑปารุตํ อนฺเตปุริกปารุตํ มหาเชฏฺฐปารุตํ กุฏิปฺปเวสกปารุตํ พฺราหฺมณปารุตํ ปาฬิการกปารุตนฺติ เอวมาทิ ปริมณฺฑลลกฺขณโต อญฺญถา ปารุตํ, สพฺพเมตํ คิหิปารุตํ นามฯ ตสฺมา ยถา เสตปฏา อฑฺฒปาลกนิคณฺฐา ปารุปนฺติ, ยถา จ เอกจฺเจ ปริพฺพาชกา อุรํ วิวริตฺวา ทฺวีสุ อํสกูเฏสุ ปาวุรณํ ฐเปนฺติ, ยถา จ เอกสาฏกา มนุสฺสา นิวตฺถสาฏกสฺส เอเกน อนฺเตน ปิฏฺฐิํ ปารุปิตฺวา อุโภ กณฺเณ อุโภสุ อํสกูเฏสุ ฐเปนฺติ, ยถา จ สุราโสณฺฑาทโย สาฏเกน คีวํ ปริกฺขิปิตฺวา อุโภ อนฺเต อุเร วา โอลมฺเพนฺติ, ปิฏฺฐิยํ วา ขิปนฺติ, ยถา จ อนฺเตปุริกาโย อกฺขิตารกมตฺตํ ทสฺเสตฺวา โอคุณฺฐิตํ ปารุปนฺติ, ยถา จ มหาเชฏฺฐา ทีฆสาฏกํ นิวาเสตฺวา ตสฺเสว เอเกนนฺเตน สกลสรีรํ ปารุปนฺติ, ยถา จ กสฺสกา เขตฺตกุฏิํ ปวิสนฺตา สาฏกํ ปลิเวเฐตฺวา อุปกจฺฉเก ปกฺขิปิตฺวา ตสฺเสว เอเกนนฺเตน สรีรํ ปารุปนฺติ, ยถา จ พฺราหฺมณา อุภินฺนํ อุปกจฺฉกานํ อนฺตเร สาฏกํ ปเวเสตฺวา อํสกูเฏสุ ปกฺขิปนฺติ, ยถา จ ปาฬิการโก ภิกฺขุ เอกํสปารุปเนน ปารุตํ วามพาหุํ วิวริตฺวา จีวรํ อํสกูเฏ อาโรเปติ, เอวํ อปารุปิตฺวา สพฺเพปิ เอเต, อญฺเญ จ เอวรูเป ปารุปนโทเส วชฺเชตฺวา นิพฺพิการํ ปริมณฺฑลํ ปารุปิตพฺพํฯ ตถา อปารุปิตฺวา อาราเม วา อนฺตรฆเร วา อนาทเรน ยํกิญฺจิ วิการํ กโรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ, อนาปตฺติ ปุริมสทิสาเยว, ยถา เจตฺถ, เอวํ สพฺพตฺถฯ ยตฺถ ปน วิเสโส ภวิสฺสติ, ตตฺถ วกฺขามาติฯ

3-4. สุปฺปฏิจฺฉนฺนสิกฺขาปทวณฺณนา

ตติเย สุปฺปฏิจฺฉนฺโนติ สุฏฺฐุ ปฏิจฺฉนฺโน, คณฺฐิกํ ปฏิมุญฺจิตฺวา อนุวาตนฺเตน คีวํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา อุโภ กณฺเณ สมํ กตฺวา ปฏิสงฺฆริตฺวา ยาว มณิพนฺธํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา อนฺตรฆเร คมิสฺสามีติ อตฺโถ, ตถา อกตฺวา ปน ชาณุํ วา อุรํ วา วิวริตฺวา คจฺฉนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ

จตุตฺเถ คลวาฏกโต ปฏฺฐาย สีสํ, มณิพนฺธโต ปฏฺฐาย หตฺเถ, ปิณฺฑิกมํสโต ปฏฺฐาย ปาเท วิวริตฺวา เสสํ ฉาเทตฺวา นิสินฺโน สุปฺปฏิจฺฉนฺโน นาม โหติ, เอตฺถ ปน วาสูปคตสฺส อนาปตฺติฯ

5-6. สุสํวุตสิกฺขาปทวณฺณนา

ปญฺจเม สุสํวุโตติ หตฺถํ วา ปาทํ วา อกีฬาเปนฺโต สุวินีโตติ อตฺโถฯ ฉฏฺเฐปิ เอเสว นโยฯ

7-8. โอกฺขิตฺตจกฺขุสิกฺขาปทวณฺณนา

สตฺตเม โอกฺขิตฺตจกฺขูติ เหฏฺฐา ขิตฺตจกฺขุ หุตฺวา ปุรโต ยุคมตฺตํ ภูมิภาคํ เปกฺขมาโน, เอกสฺมิํ ปน ฐาเน ฐตฺวา หตฺถิอสฺสาทิปริสฺสยาภาวํ โอโลเกตุํ วฏฺฏติฯ อฏฺฐเมปิ เอเสว นโยฯ

9-10. อุกฺขิตฺตกสิกฺขาปทวณฺณนา

นวเม อุกฺขิตฺตกายาติ อุกฺเขเปน, อิตฺถมฺภูตลกฺขเณ กรณวจนํ, เอกโต วา อุภโต วา อุกฺขิตฺตจีวโร หุตฺวาติ อตฺโถ, อนฺโต อินฺทขีลโต ปฏฺฐาย เอวํ น คนฺตพฺพํฯ

ทสเม นิสินฺนกาเล ธมกรณํ นีหรนฺเตนาปิ จีวรํ อนุกฺขิปิตฺวาว นีหริตพฺพํ, วาสูปคตสฺส ปน อนาปตฺติฯ

11-12. อุชฺชคฺฆิกสิกฺขาปทวณฺณนา

เอกาทสเม อุชฺชคฺฆิกายาติ มหาหสิตํ หสนฺโตติ อตฺโถฯ อิธาปิ หิ อิตฺถมฺภูตลกฺขเณเยว กรณวจนํฯ

ทฺวาทสเมปิ เอเสว นโยฯ อุภยตฺถ หสนียสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ มิหิตมตฺตํ กโรนฺตสฺส อนาปตฺติฯ

13-14. อุจฺจสทฺทสิกฺขาปทวณฺณนา

เตรสเม อปฺปสทฺโทติ น อุจฺจาสทฺทมหาสทฺโท หุตฺวาฯ จุทฺทสเมปิ เอเสว นโยฯ อยํ ปเนตฺถ อปฺปสทฺทตาปริจฺเฉโท – สเจ ทฺวาทสหตฺเถ เคเห อาทิมฺหิ สงฺฆตฺเถโร, มชฺเฌ ทุติยตฺเถโร , อนฺเต ตติยตฺเถโรติ เอวํ นิสินฺเนสุ ยํ สงฺฆตฺเถโร ทุติยตฺเถเรน สทฺธิํ มนฺเตติ, ทุติยตฺเถโร จ ตสฺส สทฺทํ สุณาติ, กถญฺจ ววตฺถเปติฯ ตติยตฺเถโร ปน สทฺทเมว สุณาติ, กถํ น ววตฺถเปติ, เอตฺตาวตา อปฺปสทฺโท โหติฯ สเจ ปน ตติยตฺเถโร กถญฺจ ววตฺถเปติ, มหาสทฺโท นาม โหติฯ

15…เป.…20. กายปฺปจาลกาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

อิโต ปเรสุ ฉสุ กายปฺปจาลกนฺติ กายํ จาเลตฺวา จาเลตฺวา, เอส นโย สพฺพตฺถฯ ตสฺมา กายาทีนิ ปคฺคเหตฺวา นิจฺจลานิ อุชุกานิ ฐเปตฺวา คนฺตพฺพญฺเจว นิสีทิตพฺพญฺจ, นิสีทนปฺปฏิสํยุตฺเตสุ ตีสุ วาสูปคตสฺส อนาปตฺติฯ

21-22. ขมฺภกตสิกฺขาปทวณฺณนา

เอกวีสทฺวาวีเสสุ ขมฺภกโตติ กฏิยํ หตฺถํ ฐเปตฺวา กตขมฺโภฯ

23-24. โอคุณฺฐิตสิกฺขาปทวณฺณนา

เตวีสจตุวีเสสุ โอคุณฺฐิโตติ สสีสํ ปารุโตฯ

25. อุกฺกุฏิกสิกฺขาปทวณฺณนา

ปญฺจวีเส อุกฺกุฏิกา วุจฺจติ ปณฺหิโย อุกฺขิปิตฺวา อคฺคปาเทเหว, อคฺคปาเท วา อุกฺขิปิตฺวา ปณฺหีหิเยว ภูมิยํ ผุสนฺตสฺส คมนํ, กรณวจนํ ปเนตฺถ วุตฺตลกฺขณเมวฯ